Broederschap van het St. Antoniusgilde
* Anno 1574 * ’s-Heerenberg

Gilden zijn bevoorrecht wat historie betreft, de geschiedenis gaat veel dieper dan bij de huidige vaak prachtige schutterijen, die meestal rond 1900 zijn opgericht uit buurtschappen. We verschillen ten opzichte van de schutterijen van identiteit, maar de doelstellingen zijn hetzelfde, namelijk het opluisteren van plaatselijke kermissen en het gebroederlijk organiseren van feesten. Dat gaat meestal gepaard met huldeblijken door middel van vendelslag voor jubilarissen, burgemeester, kerk en voor God, Koning en Vaderland.

Het St. Antoniusgilde is ontstaan uit het eerdere St. Sebastiaansgilde. Toen de graven van Bergh zich vestigden in ’s-Heerenberg in 1250, was het St. Sebastiaansgilde al actief om de kerkelijke en grafelijke bezittingen te beschutten. Wanneer ’s-Heerenberg in 1379 stadsrechten kreeg en ommuurd werd, beschutte het St. Antoniusgilde het oostelijk gedeelte en het St. Sebastiaansgilde het westelijk gedeelte van de stad. Het St. Antoniusgilde werd oppermachtig door de komst van de haakbus. Hierdoor heeft het St. Antoniusgilde het St. Sebastiaansgilde overleefd tot op de dag van vandaag. Het St. Sebastiaansgilde is rond 1500 van het toneel verdwenen.

In eerste instantie bestond het St. Antoniusgilde uit burgers van de stad bewapend met pijl en boog, latere bewapening kwam d.m.v. een haakbus en buskruit. Zij bleven geoefend door middel van schietoefeningen.

Het gilde in ’s-Heerenberg nam St. Antonius Abt “de kluizenaar” aan als patroonheilige, het schutspatroon van de haakbusschutters.

Onder de oude Gilden die ons land kent voornamelijk in de provincies Brabant en Limburg, waarbij ieder dorp of gemiddelde stad wel een Gilde binnen zijn grenzen heeft, mogen we gerust aannemen dat het St. Antoniusgilde of zoals de oude kronieken schrijven :“het St.Anthoni Borger”(Burg Gildt) een belangrijke plaats inneemt. Hoewel het één der oudste schijnt te zijn kunnen we moeilijk zeggen hoever we precies in het verleden moeten terug gaan om de juiste datum van oorsprong vast te stellen. In ieder geval staat vast dat we deze moeten zoeken in de 12e eeuw, omstreeks de jaren 1100-1200.

Het oude Gildenarchief is in bruikleen door kasteel Huis-Bergh. Het oudste boek in bezit dateert van 1683, echter er zijn stadsrekeningen daterend 1572 in bezit van het Gemeentearchief, ook treffen we stukken aan daterend 1506. Volgens de plaatselijke oudheidkundigen is het Gilde zeker aanwezig in 1379 toen de stad ’s-Heerenberg ommuurd werd en zijn stadsrechten kreeg, volgens hen is het Gilde dan ook minimaal 600 jaar oud. In de lokale omgeving zijn nog meer identieke oude Gilden aanwezig, die ook eeuwenoud zijn.

Bezittingen toen en nu

Wat was en wat is er nu globaal in het bezit van het St. Antoniusgilde? Allereerst moet men deze schutsgilden niet vergelijken met de Ambachtsgilden, die vooral in de grote Hanzesteden aanwezig waren en andere belangen en bezittingen dienden. Rond 1900-1910, door mensen die toen aan het bewind stonden en er andere normen en waarden gehanteerd werden is het Gilde van zijn “rijkste” bezittingen afgekomen, waaronder de Gildegronden en het eeuwenoude Gildezilver, waaronder de koningsketen en borstschild, die door dhr. J. van Heek enkele jaren geleden weer zijn aangekocht en een plaats hebben gekregen in het kasteel Huis Bergh.

De koningsketen is rond 1910 in het Rijksmuseum te Amsterdam terechtgekomen. Dit zilver dateert van +/- 1500. Ook het Gildegebouw is in 1915 verkocht aan Bernardus Schuurman en vanaf die tijd is er een café in gevestigd welke de familie Schuurman tot 2021 heeft beheerd onder de naam café “de Snor”. Een gevelsteen boven de ingang herinnert nog aan de gildetijd. Om dit gebouw financieel te realiseren werd er grond aangekocht, maar door tegenslagen ging men ook Gildegrond verkopen, als extra tegenslag kreeg het gebouw een grote brand te verduren. De hele kap moest toen vernieuwd worden. Daar de schulden verder opliepen is onderhands vermoedelijk door de Kapitein, die destijds “directeur” werd genoemd van de jonggezellen St. Jan compagnie, deze compagnie stond onder het gezag van het St. Antoniusgilde.

Deze kapitein, toen oppermachtig, heeft zonder overleg zijn jammerlijke besluit genomen om het zilver te verkopen aan een handelsreiziger. Gelukkig is de zilveren Gildebeker uit 1772 bewaard gebleven. Door de nieuwe Markenwet van 1886, die toen in werking trad, werden voordien de gemeenschappelijke gronden verdeeld. Opvallend feit was dat niemand van de oorspronkelijke geërfden zich daartegen verzette.

In de jaren dertig werd een verzoek gedaan door dhr. J. H. van Heek om het omvangrijke Gildearchief in derde veiliger hand te stellen en deze in bruikleen af te staan aan het archief van Huis Bergh. Het Gildearchief loopt van 1683 tot 1914.

Verder zijn er nog drie zeer oude vaandels, één uit 1881, één vaandel uit 1862, geschonken door de Vorst von Hohenzollern zu Sigmaringen (toen onze beschermheer) en een zijden St. Antonius vaandel, waarvan het jaartal niet in te schatten is. In gebruik zijn negen zilveren bestuursmedailles uit 1875, de huidige koningsketen daterend 1957, standaardvaandel uit 1955, zes vaandel vlaggen , hes met (zilveren)koningsschilden, schietmast, schietattributen, onderscheidingen c.q. attenties, koningsstaf, Antoniuskruis, gildekoning /-koninginattributen en gildekledij.